9 listopada 2015 roku w Sali Lubrańskiego w Collegium Minus odbyła się uroczystość nadania tytułu doktora honoris causa UAM Profesorowi Brianowi C.J. Moore’owi, wybitnemu badaczowi w dziedzinie akustyki psychofizjologicznej.

Sylwetka Profesora Briana C.J. Moore’a

Brian Cecil Joseph Moore urodził się w Londynie w 1946 roku. Studia na Uniwersytecie w Cambridge w zakresie fizyki i psychologii ukończył w 1972, wykonując pracę doktorską pod kierunkiem prof. Marka Haggarda. Początkowo podjął pracę na Uniwersytecie w Reading (UK) i przebywał na rocznym stażu naukowym w Nowym Jorku, by ostatecznie przenieść się w 1974 roku do Cambridge (UK), gdzie zaczął swoją wielką karierę naukową. W tym też czasie wiąże się z nowo powstałym Wolfson College, którego członkiem jest do dziś. Od początku pobytu w Cambridge zakłada swoje własne laboratorium (Hearing Laborarory) na Wydziale Psychologii Eksperymentalnej tamtejszego uniwersytetu, które wyposaża w najnowszą wówczas aparaturę, dzięki uzyskanym grantom z Medical Research Council. W laboratorium, którym prof. Moore kieruje do dziś, zatrudnionych było jego trzech stałych współpracowników do września br., którzy współpracują z nimi do dziś. Ponadto, w skład grupy badawczej prof. Moore’a wchodzi zwykle kilkoro doktorantów i liczne grono gości z zagranicy, wśród których dość ważne miejsce zajmują zarówno studenci jak i pracownicy naukowi Instytutu Akustyki UAM.

Najistotniejszymi momentami kariery naukowej Briana C. J. Moore’a było mianowanie go profesorem percepcji słuchowej na Uniwersytecie w Cambridge (UK) w 1996 roku oraz wybór na Członka Królewskiej Akademii Nauk (The Royal Society of London) w roku 2003.

Zainteresowania naukowe prof. B. C. J. Moore’a to percepcja dźwięku przez osoby normalnie słyszące oraz osoby z uszkodzeniami słuchu. Percepcja dźwięku jest dziedziną niezmiernie szeroką. Słuch jest doskonałym analizatorem dźwięku umożliwiającym identyfikację praktycznie nieskończonej liczby różnych dźwięków. Różnorodność dźwięków, które zazwyczaj opisywane są licznym zbiorem ich parametrów, dowodzi istnienia wielu różnorodnych zjawisk percepcji słuchowej. Niezależnie od różnorodności tej tematyki i od licznych możliwych zagadnień, które można rozważać w percepcji słuchowej, prof. Moore "dotknął" w swych pracach niemalże wszystkich aspektów słyszenia. Rozpoczął cyklem prac na temat dyskryminacji częstotliwości i natężenia, by następnie zająć się niezwykle ważnym zjawiskiem jakim jest maskowanie. To właśnie prace dotyczące maskowania, efektu towarzyszącego dźwiękom, umożliwiły mu pełną analizę psychofizycznych krzywych strojenia, zjawiska off-frequency listening oraz przedstawienie nieliniowych aspektów słuchu obserwowane w ramach tzw. supresji dwutonowej. Wielkie zasługi ma również prof. Moore w dziedzinie metod wyznaczania i analizy charakterystyki filtrów słuchowych. Jest on nie tylko współautorem do dziś w zasadzie głównej koncepcji funkcjonowania układu słuchowego, tj. koncepcji filtrów słuchowych, ale także autorem metod wyznaczania ich charakterystyki.

U schyłku lat 80 ub. stulecia prof. Moore coraz więcej uwagi poświęcał uszkodzeniom słuchu i ich percepcyjnym konsekwencjom. Szczegółowa analiza efektu wyrównania głośności u osób z odbiorczym uszkodzeniem słuchu, a w szczególności wpływu tego zjawiska na rozumienie mowy, pozwoliło mu dostrzec wagę i potrzebę kompresji sygnału akustycznego tak, by dostosowywać jego dynamikę do resztkowego pola słyszenia. Ma to bowiem istotne znaczenie dla zrozumiałości mowy zwłaszcza mowy prezentowanej na tle szumu. Zagadnienie to stało się wiodącym tematem prac jego zespołu, zwłaszcza w odniesieniu do wielokanałowych cyfrowych aparatów słuchowych i implantów ślimakowych. Analizował On ogromną różnorodność algorytmów pracy cyfrowych aparatów słuchowych w najróżniejszych sytuacjach zwłaszcza w kontekście poprawy zrozumiałości mowy prezentowanej na tle szumu. Na początku lat 90 prof. Moore był jednym z pierwszych badaczy, którzy dostarczyli pełnej interpretacji zjawisk komodulacyjnego odmaskowania (CMR) oraz zaburzenia detekcji/dyskryminacji modulacji (MDI). Interpretacja tych zjawisk umożliwiła mu w późniejszym czasie czynny udział w pracach nad różnymi aspektami koncepcji filtrów modulacyjnych, której jest współautorem.

Od lat 90 prof. Moore poświęcił się analizie i metodom diagnostycznym tzw. martwych obszarów w ślimaku ucha wewnętrznego. Martwy obszar to jego propozycja nazwy specyficznego ubytku słuchu, która przyjęła się w literaturze i któremu poświęcana jest coraz większa liczba prac. Profesor Moore jest autorem jednej z metod wyznaczania martwych obszarów (tzw. Threshold Equalizing Noise Method) i wziął czynny udział w opracowaniu i analizie tzw. szybkiej metody wyznaczania psychofizycznych krzywych strojenia (Sweeping Noise Method) służącej do wyznaczania częstotliwościowych granic martwych obszarów. Ostatnich dziesięć lat jego pracy naukowej poświęcone jest opracowywaniu nowych strategii przetwarzania sygnałów akustycznych, by poprawić zrozumiałość mowy przez osoby z martwymi obszarami.

Na przełomie wieków profesor Moore poświęcił wiele miejsca w swych pracach modelowi głośności. Jego wcześniejsze odkrycia dotyczące charakterystyki częstotliwościowej filtrów słuchowych, a zwłaszcza zależności szerokości ich pasma przepustowego od częstotliwości środkowej, pozwoliło mu na znaczące rozwinięcie i udoskonalenie modelu głośności Zwickera, zwłaszcza dla dźwięków zmiennych w czasie oraz niosących energię głównie w paśmie niskich częstotliwości.

Jednym z najnowszych obszarów akustyki psychofizjologicznej rozwijanym ostatnio niezwykle intensywnie przez prof. Moore’a jest zagadnienie kodowania częstotliwości dźwięku w układzie słuchowym za pomocą tzw. synchroniczności fazowej. Prof. Moore zakwestionował przyjmowaną powszechnie w literaturze granicę tego precyzyjnego mechanizmu, tj. 5 kHz. W pracach które opublikował z wieloma współpracownikami, w tym również z Instytutu Akustyki UAM, udowodnił wielokrotnie, że dyskryminacja wysokości wirtualnej, zrozumiałość mowy czy też dyskryminacja wielotonów harmonicznych nie byłaby możliwa, gdyby ta granica nie przekraczała 5 kHz.

Na początek obecnego stulecia przypada również opracowanie przez prof. Moore’a procedury dopasowania cyfrowych aparatów słuchowych CAM2. Procedura ta, oparta o wcześniej opracowany przez niego model głośności, stanowi alternatywę do wykorzystywanej wcześniej australijskiej procedury NAL–NL2. Metoda prof. Moore’a zapewnia pełne zrównoważenie głośności dźwięku w różnych sytuacjach, tzn. umożliwia symulację głośności dźwięków tak, jak odczuwają to osoby ze słuchem normalnym. Zauważalna przy tym poprawa zrozumiałości mowy, nawet w sytuacjach gdy mowa ta prezentowana jest na tle sygnałów zakłócających, stawia tę metodę w rzędzie najpopularniejszych i najczęściej wykorzystywanych metod tego typu, co jest niewątpliwie doniosłym osiągnięciem tej dziedziny wiedzy.

Przedstawiona powyżej krótka charakterystyka naukowych zainteresowań prof. Moore’a nie jest rzecz jasna pełna, jako że w swych pracach eksperymentalnych poruszył on niemalże wszystkie aspekty funkcjonowania słuchu zarówno prawidłowego jak i słuchu z najróżniejszymi dysfunkcjami. Jest on uznanym autorytetem w dziedzinie nauk o słuchu i słyszeniu na całym świecie. Jest zapraszany na wszystkie najważniejsze konferencje dotyczące problematyki psychofizjologii słuchu jako gość honorowy. Jest recenzentem i członkiem komitetów naukowych najważniejszych i najwyżej punktowanych czasopism z tej dziedziny oraz członkiem komitetów naukowych fundacji wspierających badania słuchu. Jest członkiem Królewskiej Akademii Nauk (The Royal Society of London) od 2003 roku. Jego dorobek naukowy to 16 książek dotyczących problemów percepcji słuchowej. Jedna z nich jest szczególna, An Introduction to the Psychology of Hearing, której szóste wydanie opublikowano w ub. roku, a która już w latach 90 ubiegłego wieku została przetłumaczona na język japoński i polski. Prof. Moore jest autorem 114 rozdziałów w książkach w tym również wydawanych w Polsce, oraz blisko 500 artykułów w najważniejszych czasopismach. Jest on niekwestionowanym i wybitnym liderem w świecie nauki o słuchu i słyszeniu a jego międzynarodowa reputacja ugruntowana w najwyższym stopniu.

Osoby które wykonywały pod jego kierunkiem prace doktorskie, a jest ich ponad 30, sięgają dziś najwyższych naukowych laurów piastując niejednokrotnie bardzo wysokie stanowiska w hierarchii akademickiej (np. Adrew Oxenham kieruje Laboratorium Percepcji Słuchowej na Uniwersytecie w Minessocie, Christopher Plack będący kierownikiem Katedry Audiologii na Uniwersytecie w Manchester czy Robert Carlyon kierujący Neuroscience Centre w Cambridge) i prowadzą własne laboratoria, których główną tematyką jest badanie funkcjonowania słuchu. To liczne grono jego wychowanków, do których zaliczyć można również osoby z Instytutu Akustyki, a które w dalszym ciągu rozwijają wiele koncepcji zapoczątkowanych pracami prof. Moore’a, jest dowodem na to, że stworzył on własną szkołę nauki o słuchu i słyszeniu.

Na szczególna uwagę zasługują jego kontakty międzynarodowe i wielka otwartość na współpracę z ośrodkami zajmującymi się podobną tematyką badawczą. W tym kontekście współpraca z polskimi kolegami, głównie pracownikami naukowymi Instytutu Akustyki, Wydziału Fizyki UAM, jest najistotniejsza, najbardziej rozwinięta i pielęgnowana do dziś zarówno przez prof. Moore’a jaki i pracowników Instytutu Akustyki. Ta owocna i bogata współpraca, umożliwiająca pracownikom Instytutu Akustyki UAM wielokrotne i długoterminowe pobyty w jego słynnym laboratorium, zapoczątkowana została już w 1986 roku przez prof. Urszulę Jorasz. Następnym krokiem tej współpracy była jego pierwsza wizyta w Polsce, w Instytucie Akustyki UAM w 1988 roku z cyklem wykładów na temat filtrów słuchowych i stałej czasowej słuchu. To dzięki jego ogromnemu zaangażowaniu w popieranie, podtrzymywanie i nieustanny rozwój tej współpracy oraz znajdowaniu środków finansowych, wielu pracowników naukowych Instytutu Akustyki UAM i studentów Wydziału Fizyki UAM wielokrotnie miało możliwość uczestniczenia w długoterminowych stażach naukowych w jego laboratorium oraz udziału w wielu projektach naukowych. W ramach tej współpracy prof. Moore wielokrotnie odwiedził Instytut Akustyki, a ostania jego wizyta miała miejsce w 2012 roku. Długoterminowe staże naukowe pracowników i studentów Instytutu, niejednokrotnie wieloletnie, umożliwiły realizację 12 projektów badawczych finansowanych przez Deafress Research United Kingdom i Wellcome Trust czy też The Royal Society, ukończenie jednej rozprawy doktorskiej, opublikowanie ponad 50 prac naukowych, których współautorami są pracownicy bądź studenci z Instytutu Akustyki UAM. Te projekty badawcze pozwoliły również na znaczące wzbogacenie zaplecza technicznego Instytutu Akustyki UAM w aparaturę naukowo-badawczą, której łączna wartość sięga ok 400 tys. zł i umożliwiła prowadzenie wielu unikatowych badań w Instytucie Akustyki UAM. Nie będzie przesadą twierdzenie, że to dzięki niemu psychoakustyka nie tylko w Instytucie Akustyki ale także w Polsce stała się liczącą dyscypliną naukową.

W ciągu swej całej kariery naukowej prof. Moore był wykładowcą Cambridge University. Wykładał głównie akustykę psychofizjologiczną a także psychologię ogólną (tzw. Part 1 i Part 2), statystykę oraz był promotorem znacznej liczby prac magisterskich i ponad 30 prac doktorskich.